Współczesne budynki to nie tylko miejsca pracy, nauki czy wypoczynku, ale także przestrzenie, w których bezpieczeństwo użytkowników staje się priorytetem. W obliczu potencjalnych zagrożeń – takich jak pożary, awarie sieci energetycznych czy inne sytuacje kryzysowe, oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne odgrywa fundamentalną rolę. Jego obecność nie tylko ratuje życie, ale również umożliwia sprawną i bezpieczną ewakuację.
Co to jest oświetlenie awaryjne?
Oświetlenie awaryjne to system oświetleniowy, który uruchamia się automatycznie w przypadku zaniku oświetlenia podstawowego. Jego podstawowym celem jest zapewnienie widoczności i bezpieczeństwa podczas sytuacji awaryjnych. W skład tego systemu wchodzą różne rodzaje oświetlenia, takie jak:
- oświetlenie ewakuacyjne,
- oświetlenie zapasowe,
- oświetlenie strefy otwartej (tzw. oświetlenie antypaniczne),
- oraz oświetlenie strefy wysokiego ryzyka.
Bez względu na to, czy znajdujemy się w budynkach produkcyjnych, budynkach zamieszkania zbiorowego czy wysokościowych budynkach użyteczności publicznej, oświetlenie awaryjne stanowi obowiązkowy element systemów bezpieczeństwa.
Jaka jest różnica pomiędzy oświetleniem awaryjnym a ewakuacyjnym?
Choć oba terminy bywają stosowane zamiennie, różnice między nimi są wyraźne – zarówno pod względem funkcji, jak i przeznaczenia.
Oświetlenie ewakuacyjne to część oświetlenia awaryjnego, które ma za zadanie wskazywać kierunki ewakuacji, wyjścia ewakuacyjne, oraz uwidaczniać przeszkody wynikające z ukształtowania przestrzeni. Dzięki niemu możliwa jest bezpieczna ewakuacja osób z budynku podczas zagrożenia.
Oświetlenie awaryjne, natomiast, służy do kontynuacji pracy lub działalności w sytuacji zaniku głównego źródła światła. Ma szczególne znaczenie w pomieszczeniach o ograniczonej zdolności poruszania czy w miejscach, gdzie nagłe wyłączenie światła mogłoby spowodować poważne konsekwencje.
Zatem, oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne to nie tylko zestaw urządzeń, to przede wszystkim system bezpieczeństwa zaprojektowany z myślą o życiu i zdrowiu ludzi.
Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne a przepisy prawa
Obowiązek stosowania systemów oświetlenia awaryjnego i ewakuacyjnego regulują przepisy prawa krajowego. Podstawowym dokumentem jest rozporządzenie ministra infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki oraz ich usytuowanie.
Zgodnie z tymi przepisami, w budynkach użyteczności publicznej, budynkach przeznaczonych do zamieszkania zbiorowego czy budynkach produkcyjnych, wymagane jest oświetlenie awaryjne zapewniające nieprzerwane funkcjonowanie systemów bezpieczeństwa podczas zaniku oświetlenia podstawowego.
Dodatkowo, polskimi normami dotyczącymi wymagań dla oświetlenia awaryjnego są:
- PN-EN 1838 – określająca wymagania dotyczące luminancji, czasu działania oraz rozmieszczenia opraw,
- PN-EN 60598-2-22 – zawierająca wymagania dotyczące konstrukcji i testowania opraw awaryjnych.
Oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne – kiedy i gdzie stosować?
Zgodnie z przepisami, awaryjne i ewakuacyjne systemy oświetlenia należy instalować w miejscach, gdzie zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi jest największe, a ewakuacja w ciemności mogłaby okazać się niemożliwa. Obowiązek ten dotyczy m.in.:
- budynków użyteczności publicznej, takich jak szkoły, szpitale, kina czy urzędy,
- wysokościowych budynków użyteczności publicznej,
- budynków zamieszkania zbiorowego, np. hoteli, akademików, domów opieki,
- budynków produkcyjnych, w których przebywa wiele osób,
- pomieszczeń o ograniczonej zdolności poruszania się, np. sal operacyjnych lub laboratoriów,
- oraz wszystkich przestrzeni oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym.
W tych lokalizacjach odpowiednio zaprojektowane oprawy oświetlenia ewakuacyjnego wskazują drogi ewakuacyjne, a oprawy oświetlenia awaryjnego umożliwiają kontynuowanie podstawowych czynności bądź opuszczenie budynku bez paniki.
Oświetlenie ewakuacyjne – parametry techniczne
Aby system oświetlenia był skuteczny, musi spełniać określone parametry techniczne. Oto najważniejsze z nich:
- Czas działania – minimum 1 godzina od momentu zaniku oświetlenia podstawowego (w wielu przypadkach – 2 godziny).
- Minimalna luminancja – w drogach ewakuacyjnych musi wynosić co najmniej 1 lx w osi komunikacyjnej.
- Równomierność oświetlenia – różnice w natężeniu światła nie powinny powodować efektów olśnienia czy cieni, które utrudniają orientację.
- Widoczność znaków ewakuacyjnych – oznakowanie musi być stale podświetlone i czytelne nawet z dużej odległości.
Normy precyzują również szczegółowe wymagania dla oświetlenia strefy otwartej, czyli miejsc o dużej powierzchni bez wyznaczonej drogi ewakuacyjnej (np. hale, atria). Tu minimalne natężenie światła wynosi 0,5 lx.
Jak dobrać odpowiednie oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne?
Dobór systemu oświetlenia awaryjnego powinien być poprzedzony analizą ryzyka oraz uwzględniać:
Charakter budynku – inne wymagania występują w przypadku budynków zamieszkania zbiorowego, a inne w halach przemysłowych.
Liczbę użytkowników – większa liczba osób oznacza potrzebę zastosowania bardziej wydajnych opraw.
Rodzaj działalności – w laboratoriach, szpitalach czy serwerowniach, czas działania i niezawodność są krytyczne.
Rodzaj źródeł energii elektrycznej – w przypadku braku zasilania z sieci, konieczne jest stosowanie systemów z własnym akumulatorem lub generatora.
Rozmieszczenie opraw – powinny być one montowane w punktach kluczowych: przy wyjściach, skrzyżowaniach dróg ewakuacyjnych, zmianach kierunku, schodach oraz drzwiach przeciwpożarowych.
Dobre oprawy awaryjne powinny charakteryzować się łatwą konserwacją, odpornością na czynniki zewnętrzne i długim czasem działania baterii.
Oświetlenie awaryjne – ile luxów?
To pytanie zadaje sobie wielu inwestorów i projektantów. Minimalne wymagane natężenie światła w zależności od zastosowania to:
- 1 lx – w osi dróg ewakuacyjnych o szerokości do 2 m,
- 0,5 lx – w strefach otwartych (antypanicznych),
- 15 lx – w miejscach pracy o wysokim ryzyku (np. laboratoria, sale operacyjne),
- 5 lx – w punktach pierwszej pomocy oraz przy urządzeniach przeciwpożarowych.
Warto podkreślić, że parametry te są minimalne – zaleca się projektowanie z pewnym marginesem bezpieczeństwa, który uwzględni degradację źródeł światła w czasie.
Montaż oświetlenia awaryjnego
Prawidłowy montaż systemu oświetlenia awaryjnego to nie tylko kwestia techniczna, ale również formalna. Wymaga on:
- projektu technicznego sporządzonego przez osobę posiadającą odpowiednie uprawnienia,
- zgodności z normami i przepisami prawa,
- stosowania certyfikowanych opraw oświetleniowych,
- testów i przeglądów okresowych – co najmniej raz na rok należy przeprowadzić pełny test systemu.
Podczas montażu należy zwrócić uwagę na:
- ich usytuowanie – na odpowiedniej wysokości, widocznej z każdego punktu drogi ewakuacyjnej,
- ochronę przeciwwilgociową i przeciwpyłową, szczególnie w trudnych warunkach środowiskowych,
- integrację z systemami zarządzania budynkiem (BMS), co umożliwia zdalną kontrolę i diagnostykę.